LÀM GÌ ĐỂ ĐƯA SÁCH VỀ QUÊ?

Nguyễn Quang Thạch
Bài đã đăng trong Chuyên đề văn hóa  đọc của tờ THỜI NAY 

Thực trạng lâu thay đổi và chậm được điều chỉnh là khu vực nông thôn, cơ hội tiếp cận sách báo khó khăn hơn nhiều so với đô thị, thị xã, thị trấn. Làm gì để có các nhóm giải pháp “sách hóa” nông thôn được sách hóa trên cơ sở khả thi và ít kinh phí nhất?

Èo uột thư viện cơ sở

Thực tế tại nhiều địa phương, hệ thống thư viện cấp xã đã gần như không tồn tại, thay vào đó là gần 7.969 điểm bưu điện văn hóa xã. Nhưng hệ thống này đã ngủ khá lâu và đang tự đánh mất vai trò của mình. Thay vào việc “khai tử” nó, ngành thư viện nên xin tiếp nhận hạ tầng cơ sở này để chuyên nghiệp hóa thư viện tại cấp xã. Theo ước tính, nếu đầu tư mỗi điểm 1.000 đầu sách thì mỗi xã mất khoảng 20 triệu đồng. Tổng số đầu tư cho 7.969 điểm sẽ là 159,380 tỷ đồng. Hằng năm, nếu trả lương cho 7.969 thủ thư với mỗi tháng 1 triệu đồng thì tổng kinh phí sẽ là  95,628 tỷ đồng/năm. Để phát triển phong trào đọc sách, phục vụ tốt hơn nhu cầu nhân dân, nhất là so với chi phí cho nhiều lĩnh vực khác, đây chỉ là con số rất nhỏ.

Thư viện trường học cấp xã lâu nay cũng ở trong cảnh “bỏ thì thương, vương thì tội”. Qua khảo sát mà chúng tôi thực hiện tại các xã An Dục, Đồng Tiến và An Vũ thuộc huyện Quỳnh Phụ - Thái Bình, các em học sinh rất ít có cơ hội tiếp cận sách đầy đủ và đa dạng như học sinh thành phố. Thư viện tại nhiều trường, có cũng như không. Chính sách xã hội hóa được coi như sự mở đường trong ngành thư viện. Tuy nhiên, sau nhiều năm, cả Bộ VHTT&DL và Hội Khuyến học vẫn  chưa đưa ra các quy định cứng để đánh thức hàng trăm tỷ đồng đang nằm trong dân nhằm tham gia tiến trình xã hội hóa thư viện. Hàng chục nghìn ngôi làng đã được công nhận làng văn hóa/thôn văn hóa. Thế nhưng, tủ sách/thư viện - nhân tố gốc rễ lại hầu như không có trong các ngôi làng vì trong quá trình thẩm định làng văn hóa, tủ sách/thư viện chưa phải là tiêu chí ưu tiên hàng đầu!? Chỉ cần chi khoảng 4 triệu đồng đã có một tủ sách cho làng. Trong khi đó, người dân đã đóng góp hàng chục đến hàng trăm triệu đồng để xây những cổng làng hoành tráng và gắn chữ làng văn hóa.

Nên đưa tủ sách vào tiêu chí

Sau một năm mô hình Tủ sách phụ huynh được thử nghiệm, đặt tại các lớp học Trường THCS An Dục, Quỳnh Phụ - Thái Bình, số lượng sách học trò được tiếp cận tăng ít nhất 15 lần so với thư viện nhà trường chỉ có khoảng 100 đầu sách cho học sinh. Đặc biệt hơn, theo thầy Lưu Thanh Thụ - Hiệu trưởng nhà trường, nhờ các tủ sách mà năm nay số học sinh đậu chuyển cấp tăng 20% so với năm ngoái. Số học sinh giỏi các cấp tăng lên. Thầy Thụ cho biết, sau 9 tháng vận hành mô hình, đã có 55.000 lượt sách được mượn. Mỗi phụ huynh chỉ đóng 50.000 đồng/người để khởi động tủ sách, các năm kế tiếp sẽ chỉ đóng góp khoảng 10.000. Mỗi lớp, có từ hai đến bốn em làm “thủ thư” thay nhau quản tủ sách. Dự kiến, nếu mô hình này được nhân rộng thì sẽ có hàng chục triệu đầu sách do dân tự mua và học sinh tự phục vụ.

Với mô hình “Tủ sách dòng họ”, sau 4 năm thử nghiệm và nhân rộng, có 93 tủ sách được xây dựng tại 19 tỉnh thành khác nhau. Các tủ sách dòng họ thường xuyên có từ 30-200 bạn đọc/tủ. Theo cô Ngô Thị Vân, thủ thư tủ sách họ Lê  thôn Vĩnh, Dạ Trạch, Khoái Châu, Hưng Yên, sau 1 năm thành lập đã có 8.000 lượt sách được mượn và lượng sách bổ sung bởi dòng họ gấp 5 lần ban đầu (lên đến 2.000 đầu sách báo). Con 93 tủ sách dòng họ quá ít ỏi so với 60.000 dòng/chi họ được chứng nhận là dòng họ khuyến học. Nếu như Hội Khuyến học Việt Nam coi tủ sách như một tiêu chí khi công nhận dòng họ khuyến học thì số lượng tủ sách do các dòng họ tự nhân rộng sẽ lên đến hàng nghìn và sẽ đến hàng chục nghìn trong thời gian tới. 60.000 dòng họ nếu đều sở hữu tủ sách thì ít nhất trong cộng đồng nông thôn sẽ có ít nhất 9 triệu đầu sách! Bởi thế, cần lắm sự vào cuộc của Hội trong việc xã hội hóa thư viện. Thêm vào đó, Bộ VHTT&DL rất nên đưa tủ sách vào tiêu chí công nhận dòng họ văn hóa để thu hút các dòng họ xây dựng tủ sách.

Ngoài yếu tố thể chế hóa, ngành văn hóa và khuyến học cần đưa các hoạt động khuyến đọc vào các nội dung hoạt động văn hóa và khuyến đọc từ cấp hộ gia đình, cấp dòng họ đến cấp làng xã để người dân đến với sách một cách tự nhiên và đọc sách dần trở thành sinh hoạt thường xuyên trong đời sống cộng đồng.

Văn hóa đọc là thước đo dân trí của một quốc gia. Khi phần trăm dân số có thói quen đọc để đạt đến ngưỡng quốc gia có văn hóa đọc thì dân trí nước đó ở tầm cao. Thước đo giá trị sống lẫn văn minh của quốc gia được xác lập dựa trên chỉ số nhân văn của công dân và sự phát triển của khoa học kỹ thuật. 

       Tủ sách phụ huynh lớp 7 A3 trường PTCS An Dục-Quỳnh Phụ-Thái Bình